جو یکی از مهمترین غلات جهان است که در بسیاری از نقاط برای تغذیه انسان و دام کشت میشود. این گیاه از نظر اقتصادی و غذایی ارزش بالایی دارد، اما مانند سایر محصولات زراعی در معرض تهدید بیماریهای قارچی قرار دارد. بیماریهای قارچی در جو میتوانند عملکرد محصول را کاهش داده و کیفیت آن را تحت تأثیر قرار دهند. برای مقابله با این چالش، استفاده از سموم قارچکش بهعنوان یک روش مؤثر و رایج در مدیریت بیماریهای جو مورد توجه قرار گرفته است.
در این مقاله، به بررسی مهمترین بیماریهای قارچی جو، انواع قارچکشهای مناسب، نحوه استفاده و نکات ایمنی مرتبط با این سموم میپردازیم.
۱. زنگ زرد جو (Yellow Rust)
این بیماری که توسط قارچ Puccinia striiformis ایجاد میشود، باعث ایجاد خطوط زردرنگ روی برگها شده و میتواند فتوسنتز گیاه را مختل کند. در شرایط مساعد مانند دمای خنک و رطوبت بالا، زنگ زرد بهسرعت گسترش مییابد و موجب کاهش عملکرد محصول میشود.
۲. زنگ قهوهای (Brown Rust)
عامل این بیماری، قارچ Puccinia hordei است که باعث ایجاد لکههای قهوهای روی برگهای جو میشود. زنگ قهوهای در مناطق گرمتر شایعتر است و در صورت عدم کنترل، باعث کاهش وزن دانهها و کیفیت محصول میشود.
۳. سفیدک پودری (Powdery Mildew)
قارچ Blumeria graminis عامل سفیدک پودری است که با تشکیل لایهای سفیدرنگ روی برگها، سطح فتوسنتز را کاهش میدهد و رشد گیاه را مختل میکند.
۴. فوزاریوم سنبله جو (Fusarium Head Blight)
این بیماری توسط چندین گونه قارچ Fusarium ایجاد میشود و باعث پوسیدگی سنبله، کاهش کیفیت دانه و تولید سموم مایکوتوکسین میشود که میتواند برای انسان و دام خطرناک باشد.
۵. لکه چشمی جو (Spot Blotch)
عامل این بیماری قارچ Bipolaris sorokiniana است که باعث ایجاد لکههای قهوهای و نکروز روی برگها میشود و در شرایط مرطوب و گرم بهشدت گسترش مییابد.
برای کنترل بیماریهای قارچی جو، از قارچکشهای سیستمیک و تماسی استفاده میشود. قارچکشهای سیستمیک به داخل بافت گیاه نفوذ کرده و بهطور مؤثر قارچ را از بین میبرند، درحالیکه قارچکشهای تماسی روی سطح گیاه باقی میمانند و از گسترش بیماری جلوگیری میکنند.
مانند: پروپیکونازول، تیبوکونازول و فلوتریافول
این گروه از قارچکشها با مهار تولید ارگوسترول (یکی از اجزای اصلی دیواره سلولی قارچها)، رشد آنها را متوقف میکنند. قارچکشهای تریآزول به دلیل ماندگاری بالا و خاصیت سیستمیک برای کنترل زنگهای جو و فوزاریوم سنبله بسیار مؤثر هستند.
مانند: آزوکسیاستروبین و پیراکلواستروبین
این گروه با جلوگیری از تولید انرژی در سلولهای قارچ، رشد آنها را متوقف میکنند. استروبیلورینها تأثیر خوبی روی سفیدک پودری، زنگ زرد و لکه چشمی جو دارند.
مانند: ایپریدیون
این قارچکشها معمولاً برای پیشگیری از بیماریهای قارچی مانند فوزاریوم سنبله و لکه چشمی استفاده میشوند.
مانند: متکونازول
این قارچکش برای کنترل بیماریهای سنبلهای مانند فوزاریوم بسیار مؤثر است و باعث کاهش تولید سموم قارچی در دانههای جو میشود.
مانند: هیدروکسید مس و اکسیکلراید مس
این ترکیبات بهعنوان قارچکشهای تماسی برای کنترل لکههای قارچی و سفیدک پودری استفاده میشوند.
دوز مصرفی قارچکش بسته به نوع محصول و شدت بیماری متفاوت است. بهطورکلی، مقدار پیشنهادی برای هر قارچکش در برچسب محصول ذکر شده است و رعایت آن الزامی است.
برای کاهش خطر مقاومت قارچی، بهتر است قارچکشهای مختلف را بهصورت چرخشی استفاده کرد و از یک ترکیب ثابت در تمام دوره رشد استفاده نشود.
۱. استفاده از تجهیزات ایمنی مانند ماسک، دستکش و لباس محافظ هنگام سمپاشی
۲. رعایت دوره کارنس (مدتی که محصول نباید برداشت شود) برای جلوگیری از باقیماندن سم در دانههای جو
۳. عدم ترکیب قارچکشها با سایر سموم بدون مطالعه دستورالعمل، زیرا برخی ترکیبات ممکن است اثر یکدیگر را کاهش دهند
۴. دور نگهداشتن کودکان و دامها از مزارع تازه سمپاشی شده
۵. جلوگیری از آلودگی منابع آبی با عدم تخلیه باقیمانده محلول سم در رودخانهها و چاهها
اگرچه قارچکشهای شیمیایی نقش مهمی در کنترل بیماریهای جو دارند، اما برخی روشهای جایگزین نیز میتوانند مؤثر باشند:
استفاده از قارچکشهای مناسب و مدیریت صحیح بیماریهای قارچی در مزارع جو، نقش مهمی در حفظ عملکرد و کیفیت محصول دارد. انتخاب قارچکش مناسب، رعایت اصول سمپاشی، تناوب سموم و رعایت نکات ایمنی از جمله اقدامات کلیدی برای افزایش بهرهوری و کاهش خسارتهای ناشی از بیماریهای قارچی است. علاوه بر این، ترکیب روشهای شیمیایی با راهکارهای بیولوژیکی و زراعی میتواند به کشاورزان در مدیریت پایدارتر بیماریهای قارچی جو کمک کند.